Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Kurucu Genel Sekreteri, emekli büyükelçi Halil Akıncı Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı
– TDT üyesi Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan ve Türkmenistan son devirde sırayla Güney Kıbrıs Rum Kesimi’ni “Kıbrıs Cumhuriyeti” olarak tanıdı ve büyükelçi atadı, bunun manası nedir?
Kıbrıs Rum bölümü konusu yeni bir mevzu değil. TDT’nin birinci tepesini 1992’de Ankara’da yaptık. Gerisinden 94’te İstanbul’da. Bildiriler yazılırken Kıbrıs daima pürüzlü bir bahis oldu.
– Neden?
Bir; ben size “Kıbrıs siyasetimiz nedir” diye sorsam yanıt veremezsiniz. Annan Planı’nı kabul ettik, Kıbrıs’ı terk ettik. Türklerin ferdî hakları dışında hiçbir haklarının olmamasını istiyorlardı. Onun da ileride ne olacağı aşikâr değil. Zira ferdî haklarının çiğnenmesi yüzünden Kıbrıs’a çıktık. Özetle Kıbrıs siyasetimizde bir istikrar yok. İkincisi, Türk cumhuriyetleri Sovyet tesirinden kurtulamadı.
– Hangi açıdan kurtulamadı?
Zihniyet bakımından kurtulamadılar. Sovyetler Birliği daima bir halde Rum tarafını tuttu ve bu beyinlerine kazındı, Kıbrıs Cumhuriyeti’ni bölen tarafın biz olduğumuzun propagandasını yaptı. Bunu Birleşmiş Milletler (BM) kabul etti. Halbuki biz cumhuriyet işlemez hale geldiği, kendi vatandaşı olan Türklere saldırdığı için farklı yönetimimizi kurduk. Bunu göremediler yahut işlerine gelmedi. Onun için Kıbrıs Rum Kesimi”ni yasal olarak tanımaya devam ettiler. Kendi içlerinde de ayrılıkçı hareketler olmasından çekindiler. Gelecekte muhtemel bir toprak kaybı için örnek olabileceğini düşündüler.
‘BEKLENTİLERİ GERÇEKLEŞTİREMEDİK’
– Nedir örnekler?
Mesela Kazakistan… Kuzey Kazakistan için Ruslar “Neden burası Kazakistan’a verildi” der. Örneğin Özbekistan’da Karakalpak Cumhuriyeti var. Karakalpak Cumhuriyeti bağımsız olmaya kalkarsa Kıbrıs’ı örnek alabilir diye düşünürler.
Hatta Azerbaycan’da bile Karabağ sıkıntısı… “Eğer Kıbrıs Türk Devleti tanınırsa, bu Karabağ için örnek olur mu” derler. Bir öteki değerli nokta da bu devletler bağımsız olduklarında Türkiye’ye büyük hayranlıkla baktılar ve Türkiye’nin gücünü biraz da mübalağa ettiler. Türkiye’yi kalkınmalarını tamamlayacak bir devlet olarak gördüler.
– Beklentilerini gerçekleştiremedik mi?
Gerçekleştiremedik. İmkânımız yoktu. Sermaye yoksa yatırım yapılamaz. Türkiye bugün yatırım çekmeye çalışan bir ülke. Türkiye’nin kapasitesi AB ile mukayese kabul etmez. Bu ülkelerde Çin ve Rusya nüfuzu var. Bunları dengelemek mecburiyetindeler.
– AB ile mi dengeliyorlar?
ABD ile, AB ile. Öteki alternatif yok.
– Rusya ve Çin çekincesi tesirli mi?
Tabii. Türkler devamlı birbiriyle arbede eden bir millettir. Şah İsmail ile Sultan Selim’i, Timur ile Beyazit’i düşünün, örnekleri çok. TDT ile Türkler birinci sefer istekli olarak bir ortaya geldi. Ancak bir ortaya gelen Türkler ortasında bin yıllık bir kültür aralığı var. Bizim Batı Türkistan’dan ayrılmamızdan beri bin yıl geçti. Bu bin yılda herkesin tuttuğu yol değişik oldu. Bütün bunları kapatmak gerekirdi. Lakin kapatmak için 20-30 sene çok az bir vakit.
– TDT’nin kurulmasında geç mi kalındı?
Geç kalmadık. Kimse hazır değildi. Zira biz sıfırdan değil eksiden başladık. Bin yıldır başkaydık. Yeni bağımsız oluyorlardı. Bu nedenle şu an hiçbir ülke egemenliğinden fedakârlıkta bulunmak istemiyor ve bulunmuş değil. Teşkilat kurulurken iki unsur kondu. Bir: “egemen eşitlik”, iki, “mevcut taahhütlere saygı”. Ortak inanç var lakin bir de başka devlet çıkarı var.
– İdeolojik olarak ortaklaşıyor muyuz?
İdeolojik olarak ortak geçmişe inanıyorlar. TDT de ortak geleceğe inanmalarını sağlamak üzere kurulmuş bir teşkilat. Bu yolda genişletilmiş ve ağırlaştırılmış işbirliğini geliştirmek için çalışıyoruz. Bu geliştikçe, aramızdaki işbirliği meyvesini verdikçe ortak geleceğe inanmamızı, birlikte yürümemizi sağlayacak. Hatta slogan şöyle: “Önce yan yana gerisinden uygun adım yürüyeceğiz”.
– Nasıl yürüyüşler gerçekleştirdik bugüne kadar?
Birçok bahiste uygun adım yürüdük. BM’de ortaklaştık, birden fazla milletlerarası problemde paralel hareket ettik. İktisat, eğitim, doğal afetler bahislerinde işbirliği düzenekleri kurduk.
– Kıbrıs sorunu bu işbirliğini zedeledi mi?
İdeoloji, ortak Türklük inancı var. Fakat bu devletler çıkarlarını teraziye koyduklarında AB ile bağlantı kurmak ağır basıyor. Bu stratejik bir yaklaşım. Şayet AB, münasebet kurmanızı Rum kısmının tanınmasına bağlarsa boyun eğersiniz. Gerçekten Türkiye milletlerarası kuruluşlarda Rum bölümü ile tıpkı toplantılara katılarak oydaşma ile karar alınması gerektiğinde ister istemez Rum kesiti ile işbirliği yapmak zorunda kalıyor.
– Türkiye ekonomik olarak daha güçlü bir devlet olsaydı ve Türk devletlerine yatırım yapabilseydi Kıbrıs Cumhuriyeti tanınmaz mıydı?
Biz AB ile birebir güçte olsaydık yine de bizim nüfuzumuzu dengelemek için öbür ülke ve örgütlerle işbirliği yapmaya çalışırlardı. Zira bunlar yeni bağımsız olmuş ülkeler ve bağımsızlıkları konusunda hassaslar. Bu devletlerin aşağı üst iki, üç yüz yıllık bir kölelik dönemi var. Onun için egemenliklerinden fedakârlık etmezler. n Bu süreçte TDT’ye yönelik tenkitlere ne dersiniz? Basınımız bilgi olmadan fikir üretme alışkanlığında. Biz zorluklarla bir fidan diktik. Özel şartları yüzünden yavaş büyüyen bu fidanı meyve vermedi diye eleştiriyorlar. O fidanı sabırla, ihtimam göstererek büyütmek ve meyve vermesini sağlamak daha akla yakın değil mi? Hayal ettikleri süratle büyümedi diye tabanına kezzap dökmeye kalkmak hangi akla hizmettir?
– Hükümetin sessiz kaldığı istikametindeki yansılara yorumunuz nedir?
Her şey olup bitmiş. Aslında devlet Kıbrıs konusundaki tavırlarının bu türlü olduğunu yıllardır biliyor. Bunu değiştirmek için KKTC’yi gözlemci devlet olarak TDT’ye kabul ettirdi. Ancak KKTC gözlemci kabul edildikten sonra bile Özbekistan Dışişleri Bakanı Nurof KKTC’yi gözlemci kabul etmenin tanımak manasına gelmediğini açıkladı. Artık hükümet bu karara karşı olduğunu açıklasa, Rum kısmını tanıyan devletlerden de bir karşılık gelecek. Mevcut yara büyüyecek. Bunun tedavisini ileri bırakmak daha makul bir yol. Zira KKTC yerinde duruyor, Türkiye yerinde duruyor. Bu durumun ilerideki gelişmelere nazaran değişmesi de mümkün.
‘DUYGUSAL SARSINTI’
– Pekala şu an gelinen noktada Türkiye ne yapmalı?
Anlamak, sabretmek lazım. Kıbrıs Cumhuriyeti’ni tanıyarak devlet çıkarlarını öne aldılar. Böylelikle Çin ve Rusya’yı da bir ölçüde dengelemiş olacaklar. Hiç kimse “Ben Türk Devletleri Teşkilatı’ndan çıkarım” demedi. Artık duygusal bir sarsıntı geçirdik. “Böyle ihanet olur mu” diye beni arayanlar var. Ben de soruyorum, “Türkiye’de benzeri durumda olsa sermaye çekmek için ne yapacaktı”.
– Türkiye’yi diplomatik olarak nasıl etkileyecek?
Nasıl yönetim edeceğimize bağlı. Türkiye çok reaksiyon göstermemeli. “Mahvolduk, öldük, bittik” diyenler var. Türkiye bunu trajik ve stratejik bir mağlubiyet üzere görülüyor.
– Değil mi?
Hayır değil, zira fiili durumda değişen bir şey yok. Ayrıyeten hassasiyeti de pek anlamıyorum. Tüm devletler Kıbrıs Rum bölümünü tanıyor. Ancak biz kızgınlığımızı yalnızca Türk devletlerine yöneltiyoruz. Bunun mantığını biri anlatsın.
– Artık bu devletlere nazaran de TSK Kıbrıs’ta işgalci mi?
“BM kararlarına uyuyorum” diyorlar. Bu devletler Rum bölümünü bağımsızlıklarından beri aslında tanıyor. Şimdiki değişiklik, büyükelçi göndermeleri ve akredite etmeleri. Bu fırtına geçer. Türkiye ileride TDT’ye daha bilgili, önemli bakar ve sabrederse bu işbirliğinin bir geleceği var.
– Nasıl bir gelecek?
Biz bu teşkilatı sadece Türklerle bir arada olalım diye istemedik. Avrasya’ya baktığınız vakit kuzeyde Rusya gücünü koruyacak. Güneyde ise Hindistan ve Çin. Bir de ortada Kore, Japonya, Moğolistan ve Türk devletleri var. TDT stratejik bir teşebbüs. Bir yanda kendi içindeki işbirliğini güçlendirirken Japonya ve Kore ile de yakın işbirliğini amaçlıyor. Bunun türel hazırlığı yapıldı.
– KKTC için bundan sonra ne yapacağız?
KKTC’nin bağımsızlığı konusunda ısrar edeceğiz. Zira ada, hem Kıbrıs Türk halkının korunması hem de savunma açısından kritik derecede kıymetli. 1570’te niye kan dökerek Kıbrıs’ı aldıysak, 1974’te niye müdahaleye mecbur kaldıysak bugün de birebir sebepler geçerli. AB ile bağlantılarımız vazgeçilmez fakat bunun için de yapacağımız fedakârlık sonludur.
– Cumhurbaşkanı Erdoğan AB’nin Türkiye’ye muhtaçlık duyduğundan kelam etti…
İhtiyaçları varsa onlar söylesin. Siz “İhtiyaçları var” diye ortaya çıkarsanız onlar “Türkiye’nin bize hizmet etmeye gereksinimi var” derler. Taktik yanılgıdır.
– AB, Rusya’dan çekinmekte haklı mı?
Haklı. Fakat Rusya’nın yorulduğunu anlamamakta haksız.
‘RUSYA GAYESİ BÜYÜTMÜŞ OLABİLİR’
– Trump “savaşı bitirme sözü” verdi. Buna karşılık geçen hafta Rusya Sumi’ye saldırdı, Rusya savaşı sona erdirmek istemiyor mu?
Trump, “Savaşı bitireceğiz” yerine “Savaşı devam ettireceğiz” deseydi Rusya bu kadar rahat hareket edemezdi. “Ben bu savaşı durduracağım” deyince Ukrayna’nın elinden pazarlık gücünü aldı.
– Trump kendi kendisini köşeye sıkıştırarak Putin’in de bundan faydalanmasını mı sağladı?
Evet. İstemeyerek. Kesinlikle demiyorum fakat Rusya gayesi büyütmüş olabilir. Ukrayna’nın tamamını almak değil fakat ilerisi için “Ukrayna silahsızlansın” üzere birtakım taahhütler istiyor.
– ABD artık de barış masasından kalkmaktan kelam ediyor, pazarlık taktiği mi yoksa hakikaten çekilirler mi?
İş Trump’a kalırsa bir gün masadan kalkar gerisinden yeniden gelir. Zira ABD’yi şirket sanıyor. Ancak tekniği âlâ bir şirket yöneticisinden daha aşağı seviyede. Rusya konumunu değiştirmez. Trump masadan kalkarsa hiç aldırmaz, sabırla bekler; kendisine uygulanan yaptırımları ortadan kaldırmaya, bunu beceremezse hafifletmeye çalışır. Bunu hangi ölçüde başarırsa başarsın Trump’ın karşında eli bugünkünden daha güçlü olur.
PORTRE
Halil Akıncı, 1945’te Muğla’da doğdu. Lisansını 1967’de Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dış Münasebetler Bölümü’nde tamamladı. Diplomatik alanda başkâtip, konsolos, şube müdürü, daire başkanı, bakanlık müşaviri olarak çalıştı. NATO sekreteryasında ve Orta Asya, Kafkasya, Slav Ülkeleri Genel Müdürlüğü vazifelerinde bulundu. Eski Sovyet Coğrafyasından Sorumlu İkili Siyasi İşler Genel Müdürü, Ljubljana ve Yeni Delhi büyükelçisi olarak misyon yaptı. Bölge ülkeleri ile ilgili değerli bilimsel toplantı ve çalışmalarda yer aldı. 2008’de Moskova Büyükelçisi olarak atandı. 2010–2014 tarihleri ortasında TDT’nin gnel sekreterliğini üstlendi.
Kaynak: Cumhuriyet
